DiKomA eta EkoLinguA solas-jokoa

Udalerri mailan hizkuntz ekologiaren Diskurtsoa sozializatzeko eta hizkuntza Komunitatearen sistema Ahalmentzeko proiektua.

Eremu tematikoak
Euskararen etorkizuna
Kategoria
Ikerketa
Egoera
Bukatuta
Denboraldia
2012-01-01-2014-12-31

DiKomA

Udalerri mailan hizkuntz ekologiaren Diskurtsoa sozializatzeko eta hizkuntza Komunitatearen sistema Ahalmentzeko proiektua.

  1. Sarrera: proiektuaren jatorria, kokapena eta helburuak

  2. Proiektuaren metodologia eta garapena

    2.1. Antolaketa-egitura eta diseinu metodologikoa

    2.2. Eragileak eta partaideak

    2.3. Proiektuaren faseak

  3. Ondorioak eta emaitzak

  4. Sustatzaileak eta garapen taldea


DiKomA Proiektua Eusko Ikaskuntzak eta Soziolinguistika Klusterrak sustatu eta hizkuntza-ekologiaren DIskurtsoa sozializatzeko eta hizkuntza-KOMunitatearen sistema Ahalmentzeko xedearekin 2012 eta 2014 bitartean garatu den proiektua da. Proiektuak Gipuzkoako Foru Aldundiaren eta Oñati, Errenteria, Zumaia eta Bermeoko udalerrien babesa eta parte-hartze zuzena izan du.

1. Sarrera: Proiektuaren jatorria, kokapena eta helburuak

Proiektuaren jatorria 2011n egindako hainbat hausnarketa-ekitaldietan eta horietatik ateratako ondorioetan koka daiteke.

  • Batetik, UEMAk antolatutako Hizkuntza-ekologia eta Lurralde Euskaldunak izenburupeko Topaketa eta Hizkuntza-ekologiari buruzko Disziplinarteko Mintegia. Bi ekitaldi horietan hizkuntza-ekologiaren formulazio teoriko-kontzeptualean sakontzearen, prozesu parte-hartzaileen bidez gaiaren sozializaziorako dibulgazioa egitearen eta horretarako ikerketa lerroak zabaltzearen proposamenak azaleratu ziren.
  • Bestetik urte berean, Soziolinguistika Klusterrak UPV/EHUren udako ikastaroetan Hizkuntza-ekologia: teoriatik praktikara izenburupeko ikastaroa antolatu zuen, eta bertan ateratako ondorioen artean, gaiari buruzko corpus teoriko egokitua eraikitzea eta hizkuntza-ekologiaren diskurtsoaren sozializaziorako transferentzia-bideei buruzko ikerketa aplikatua lantzen hastearen beharra azpimarratu ziren.

Hortik abiatuta ekitaldi horietan ondorioztatutakoaren jarraipen gisa, Eusko Ikaskuntzak sustatuta 2011 urtearen amaiera aldera "Udalerri Euskaldunetan hizkuntz ekologiaren diskurtsoa sozializatzeko esku-hartze parte-hartzailerako proiektu-proposamena" itxuratzen hasi zen.

Bestalde, 2012 urtearen hasieran eta Errenteriako Udalaren eskaerari erantzunez Soziolinguistika Klusterrak "Errenteriako udalerrian diskurtso berrituaren bitartez euskal hiztunen komunitatea trinkotzea” xedea zuen proiektu proposamena prestatu zuen.

Jatorri ezberdina izan arren, bi ekimen horien arteko antzekotasun handia eta potentzialitatea kontuan hartuz, 2012an Eusko Ikaskuntzak eta Soziolinguistika Klusterrak bi aurre-proiektuak bat egitearen bideragarritasuna aztertu eta bi asmoren arteko sinergia eta osagarritasuna bilatzen zuen proiektu berria diseinatu zuten. Proiektu horrek «Udalerri Mailan Hizkuntz Ekologiaren Diskurtsoa Sozializatzeko eta Hizkuntz Komunitatearen Sistema Ahalmentzeko Esku-hartze Proiektua» izena hartu zuen, «DiKomA Proiektua», Diskurtsoa-Komunitatea-Ahalmentzea hitz-gakoetan oinarritutako identifikaziorako izen berezi laburtuan. Proiektu bateratu horren xede nagusia horrela definitu zen: 

“Udalerri mailan herritarrekin esku-hartzea bideratzea, hizkuntza-ekologiaren ezagutza hedatuz diskurtso berri(ndar)tu bat sozializatzeko eta horren bidez herritarrek hizkuntz komunitate gisa osatzen duten sistema trinkotzen edota ahalmentzen laguntzeko.”

2. Proiektuaren metodologia eta garapena

2.1. Antolaketa-egitura eta diseinu metodologikoa

Planteatutako xede horrek ikerketaren izaeran eragiten zuen hasiera hasieratik modu zuzenean, bertan hiztun komunitatea ahalmentzen laguntzeko herritarrekin esku-hartzea bideratzea planteatzen baitzen. Hau da, ikerketak ahalmentzea bezalako balioetan oinarritua eta esperimentazio praktikoa izango zuen ikerketa-moldekoa izan behar zuen, eta horrek suposatzen zuen, batetik, jabekuntza prozesua bideratzeko behetik gorako ezagutza-ekintza bultzatu eta sistematizatu behar zela, kolaborazioaren paradigman oinarrituta agente ezberdinak asmoz eta jakitez uztartzeko dinamikak abian jarriz; bestetik, esperimentazioa gauzatzera iristeko oinarrizko edukiak, datuak, sarea eta esku-hartzea bideratzeko metodologia jakina prestatu eta diseinatu behar zirela; eta azkenik, esperimentazioaren eta esku-hartzeko sortutako tresna metodologikoen egokitasuna balidatzeko sistematika sortu behar zela, ondorioak atera eta indarguneak identifikatzeko eta ahulezien berri emateko.

Proiektuaren xede nagusiaren garapen gisa honako helburu hauek aurreikusi ziren:

  • Esperimentaziorako gune izango ziren herrietako hiztun komunitatearen pertzepzio eta diskurtso-ahalmenari buruzko lehen diagnostikoa egin.
  • Hizkuntzen ekologiari buruzko corpus teoriko-kontzeptual egokitua osatu.
  • Esku-hartzea ahalbideratzeko diseinu metodologikoa prestatu eta egikaritu.
  • Esku-hartzearen ondorioak aztertzeko eta parte-hartzaileen pertzepzio eta diskurtso baliabideetan izandako eragina ebaluatu.

Ikerketaren garapenerako aplikatu den metodologia kualitatiboa izan da, ikertzaileen eta eragile ‘praktikoen’ arteko kolaborazioa eta lan bateratua da. Gure kasuan, Ikerketaren Garapen Taldea osatu duten partaideak izan dira: unibertsitateko ikerlariak, erakunde sustatzatileak, inplikatutako administrazioetako teknikariak (eta arduradun politikoak hasierako fasean), eta adituak. Eta bigarren maila batean, herrietako mahaiak dinamizatzeko eta balorazioetan parte hartuz, herritar eragileak.

Proiektuaren hasieran ez zegoen aurreikusita nolakoa izango zen azken emaitza edota produktua, ez eta joko bat izango zenik, soilik esku-hartze bat izango zela. Jokoarena prozesuan zehar agertu den ikuspegi berria izan da.

2.2. Eragileak eta partaideak

Beraz,  DiKomA proiektua bideratu duen lan-taldea anitza eta diziplinartekoa izan da. Bertan funtzio ezberdinak betetzen dituzten pertsona eta erakundeak elkartuz: unibertsitate alorreko adituak, erakundeetako teknikariak edota arduradunak, administrazio alorreko arduradunak, eta esku-hartze prozesuetan espezialistak. 

Lan taldeaHorrela, Eusko Ikaskuntza eta Soziolinguistika Klusterreko arduradunak eta teknikariaz gain, EHU, ELHUYAR, Topagunea eta HUHEZIko adituak, eta erakunde babesleen eta landa-lana garatu den tokiko ordezkari eta teknikariek hartu dute parte. 
Landa-lana eta esperimentaziorako herriei dagokionez, proiektua lau udalerritan gauzatzea aurreikusi zen: alde batetik, UEMAko hiru udalerritan (Bermeo, Oñati eta Zumaia), hau da, euskal hiztun ehunekoa %75 baino handiagoa duten udalerrietan, eta bestetik, ezaugarri soziolinguistiko oso desberdina duen eta handiagoa den laugarren udalerri batean (Errenterian), alegia, euskara-gaitasuna populazioaren %40 azpitik duen udalerri batean. Herrien arteko ezaugarrien alde horrek, esku-hartze prozesuaren garapena izaera ezberdineko udalerrien artean erkatzeko aukera interesgarria zabaldu du, eta ikerketa-lan honi gainbalioa erantsi dio.

Proiektuaren garapenak etengabeko parte-hartzearen egokitzapena eskatzen zuen, etengabeko sortze eta metatze prozesu batean baikeunden, beraz, asmoen garapena epe aldi zabal honetan kokatze behar honek lan-taldearen parte-hartzea bizirik mantentzea helburutzat hartu genuen. 

2.3. Proiektuaren faseak

DiKomA proiektua hiru fasetan gauzatzea aurreikusi zen. Lehena, oinarriak finkatzearen fasea (materialak, tresnak, diagnosia, corpusa, sareak,...); bigarrena, herrietan diskurtsoaren sozializaziorako esku-hartze parte-hartzailerako esperimentazioaren fasea; eta hirugarrena, emaitzen azterketen, balorazioen eta ondorioen zein produktuen kaleratzearen fasea.

Hiru fase hauei izaera eta nortasuna ezarri nahi izan diegu izen propioa esleituz eta bete behar genituen ezaugarriei nortasuna eskainiz. Horrela, DiKomA proiektuaren garapena eta asmoak denboran kokatu genituen jarraitu nahi genuen prozesua irudikatuz: DiKomA Oinarriak (2012), DiKomA Interbentzioa (2013), DiKomA analisia eta proiekzioa (2014).

DiKomA Oinarriak (2012) lehen fasearen xede nagusia aplikatu diren teoria, edukiak eta metodologiak finkatzea izan da eta udalerri bakoitzaren izaeraren arabera egokitzea. Bestalde, udalerri bakoitzean interbentzio-subjektuak izan daitezkeen pertsona eta erakundeen sarea identifikatu da, eta udalerri bakoitzean identifikatutako ezaugarrien arabera interbentzio parte-hartzailearen diseinua eta norabidea definitu dira.

Fase honen amaieran lortu den emaitza nagusiena DiKomA, Hizkuntza-Ekologiaren diskurtsoaren ideia nagusien bilketa -corpusa- txostena (Uranga, 2013) da.

Dokumentu honek proiektuaren lehen faseko eduki-txostena biltzen du. Bertan, udalerri mailan hizkuntza-komunitatearen trinkotzea edota ahalmentzea xede hartuta, hizkuntza ekologiaren ideia nagusiak biltzen ditu eta ideia horiek zer-nolako diskurtso-elementutan islatu daitezkeen zehazten dira. 

DiKomA Interbentzioa (2013) bigarren fasearen xedea berriz, ezagutza corpusaren sorreratik abiatuta herritarren jabekuntza bilatu nahi izan duen esperientzia parte-hartzailea garatzea izan da herritarrak subjektu aktibo bihurtuz.
Hasierako proiektuaren definizioan aurreikusten zen interbentziorako metodologia eta aplikatu dena aldatzea erabaki zen. Kontzeptualizazio fasean landutakoaren arabera, eta etengabeko sortze eta metatze filosofiari jarraituz, edukiak ezagutarazteko eta esku-hartze prozesua bera dinamizatzeko ezinbestekoa ikusi zen zenbait baliabide erabiltzea. Eta hor kokatzen da DiKomA proiektuak izan duen sorkuntza ondorioa,  tresna metodologiko berri baten sorkuntza hain zuzen ere,  EkoLinguA (Ekologia Linguistikoaren bidez hizkuntz komunitatea Ahalmentzen laguntzeko) solas-jokoa.  

EkoLinguA solas-jokoan hizkuntza ekologiarekin zentzu zabalean eta diskurtsoaren ahalmentzearekin erlazionaturiko oinarrizko kontzeptuak, argibideak, galderak edota erronkak jasotzen dira, eta dinamizatzaile batek gidatutako joko antzeko batean 6-8 pertsonekin osatutako taldeetan bertan elkartutakoek elkarrekintzan gai horietan jantzi, eztabaidatu eta pentsamendu kolektiboan sakontzea ahal bideratzen du.

EkoLinguA solas-jokoa “PlayDecide” motako materialaren egitura eta metodologian oinarritu da. PlayDecide berez Europako proiektu bat da, eta eztabaida-joku eta metodologia baten inguruan gizarte eta zientzia alorreko eztabaidetan herritarren parte-hartzea sustatzea izan du helburu. Euskal Herrian erabili izan du, esate baterako, Elhuyarrek, nanoteknologiaren inguruan edukiak sortu, materialak egokitu eta hainbat zabalkunde saioetan aplikatzeko. 

Gure kasuari egokitzeko, DiKomA Oinarriak lehen fasearen hizkuntzen ekologiari buruzko oinarrizko corpusatik abiatuta eta, edukiak finkatu eta diskurtsorako sistematizatzeko helburuarekin, corpus horren edukien balidaziorako arloko zenbait adituekin kontrastea egin ondoren, solas-jokoan landu diren kontzeptu-giltzak hautatzeko analisia, kontzeptu horien maparen osaketa eta eduki esanguratsuen sintesia burutu da.  Jarraian, aukeratutako kontzeptu-giltza horiekin solas-jokoaren formatura eramateko, jokoaren diseinu metodologikoa landu eta edukien didaktizazio lana egin da.

HerritarrakEsperientzia pilotu honetarako euskarazko eta gaztelerazko prototipoak ekoiztu dira,  eta tresnaren erabilgarritasunaren baloraziorako euskarriak prestatu ere tresnak behar dituen hobekuntzak subjektu aktiboak izango diren herritarrekin hasieratik kontrastean jarriz.

Esan beharra dago, udalerri bakoitzean gune zentrala osatu duten 33 lagunen batez besteko taldetik abiatuta, 131 herritar hartu dutela parte prozesuan. Eta, formakuntza saio baten ondoren, udalerri bakoitzean lortu diren 8 herritar eragile herritar talde zabalean dinamizatzaile lanak bete dituzte oso maila onean. Honek, udalerrien esku-hartze maila irekitzeaz gain, metodologiarekin lotutako erabilgarritasunaren maila aztertzea ahalbideratu digu.  

DiKomA analisia eta proiekzioa (2014) irudikatu dugun sortze eta metatze prozesuaren balorazioen, emaitzen azterketen eta ondorioak zein proposamen berriak zehazteko fasea. Batetik, aurreko faseetan jasotako datuen eta interakzioan sortutako interpretazioen analisia gauzatu da hasitako ikerketari itxiera emanez, bestetik, esperimentatu den EkoLinguA tresna metodologikoaren hobekuntzak landu eta aplikazio aukerak aztertu, eskaini eta eskuragarri jarri dira. 

EkoLinguA solas-jokoa ezagutarazteko, aplikazio aukerak gehiago aztertzeko, hobekuntza proposamenak jasotzeko eta prototipoaren proiekzio sekuentzia aukera sektoreka identifikatzeko, hiru interbentzio sektorial burutu dira. Interbentzioak hiru eremutan gauzatu dira EkoLinguA solas-joko saio bana bideratuz: Gipuzkoako Foru Aldundiko Euskara zuzendaritzako teknikariekin, UEMAko teknikariekin eta Ikastolen Elkarteko teknikariekin.  Bestalde, EkoLinguA prototipoaren proiekzioa ahalmentze programa batean txertatzeko aukerak irudikatu dira landa eremua izan diren udalerriekin ariketa parte-hartzaile baten bitartez.

Prozesuan zehar burututako esperimentazio desberdinen ondorioz identifikatu diren hobekuntzak aplikatu ondoren, horren erabilpenerako gidak eta prototipoak perfilatu dira ezagutarazi eta eskuragarri jartzeko asmorekin. EkoLinguAren zabalkundea eta erabilpen unibertsala bermatzeko sareko euskarrietan kokatzea nahi dugu, Europa mailako PlayDecide plataforman eskegitzeko aukeraz gain, beste plataformetan kokatzeko aukerak aztertuko dira unibertsaltasunaren kontzeptua indartuz eta metatze filosofiari jarraipena eman nahian erabilpenaren poderioz sortuko diren hobekuntzak eta aukerak etengabe aztertuz.

3. Ondorioak eta emaitzak

DiKomA Proiektuaren emaitza nagusia gizartean espazio eta gune anitzetan (gazteak, herritarrak, ikasleak, gurasoak, elkarteak, erakundeak,...) ekolinguistikaren ezagutzan oinarrituta herritarren jabekuntzarako eztabaida irekia eta antolatua ahalbideratuko duen tresna baten sorkuntza da, EkoLingua Solas-jokoa, hain zuzen ere. Produktu hau erabilera librekoa izango da, edonorren esku egongo da. 

DiKomA Proiektuaren emaitza dira EkoLingua Solas-jokoa osatzen duten hiru elementu:

4. Sustatzaileak eta garapen taldea